Europa als reddingsboei voor Amerikaanse wetenschappers?
‘Wetenschappers vluchten uit Amerika’ en ‘Belangrijke wetenschappelijke data dreigen te verdwijnen’. Misschien heb je deze twee krantenkoppen al voorbij zien komen. Ik volg de wereldwijde ontwikkelingen rond academische vrijheid en wetenschappelijke data met grote zorg.
Choose Europe for Science
De EU ziet deze zorgwekkende trend ook. Met het Choose Europe for Science-plan geeft het een duidelijk signaal: Europa staat voor academische vrijheid en vormt een topbestemming voor buitenlandse wetenschappers. Deze week debatteerde het Europees Parlement hierover, en terecht.
Wereldwijd staat de vrijheid van wetenschappers onder druk. We lezen haast dagelijks over Amerikaanse universiteiten die steeds meer vrijheden moeten inleveren. Het is goed dat de EU deze trend serieus neemt: Ursula von der Leyen en Macron presenteerden dan ook samen het Choose Europe for Science-plan in Parijs, een duidelijk politiek signaal. Twee aspecten vind ik belangrijk:
1) Het wettelijk verankeren van de vrijheid van wetenschappelijk onderzoek. Dit beschermt de onafhankelijkheid wetenschappers beter en zorgt ervoor dat zij niet onder politieke druk kunnen worden gezet.
2) Ook is er gelukkig aandacht voor het dreigende verlies van onmisbare datasets, bijvoorbeeld over klimaatverandering en volksgezondheid, die vaak al decennia oud zijn. Het verwijderen van deze waardevolle data is onbegrijpelijk. De EU kan meer doen en moet actief zorgen dat waardevolle data behouden blijven en investeren in goede opslag - zoals die in Nederland van SURF.
Een scherp contrast
Toch vind ik het ook pijnlijk om te zien hoe er nu in recordtempo Europese miljoenen worden vrijgemaakt voor buitenlandse wetenschappers, terwijl er door de bezuinigingen in Nederland juist onderzoeksgroepen en promotieplaatsen verdwijnen. Dat onderstreept nog eens hoe zeer het Nederlandse beleid afwijkt van de Europese trend - Nederland mist de boot.
Daarnaast stoort mij iets anders. Terwijl de Commissie de rode loper uitrolt voor wetenschappers trekt het de muren van fort Europa steeds verder op. Dat geeft het gevoel van opportunisme - mensen worden vooral gehoord en geholpen als zij Europa ook direct wat bezorgen. Maar academisch vrijheid is geen handelswaar - als Europa een toevluchtsoord voor de vrije wetenschap wil zijn, dan moet het ook bereid zijn die vrijheid voor iedereen te verdedigen. Niet alleen voor wie rendement oplevert, maar ook voor wie bescherming zoekt, nieuwe perspectieven brengt of simpelweg veilig wil studeren of werken.
Met het Choose Europe for Science-plan is nu zo’n €500 miljoen gemoeid voor de komende twee jaar, en dat gaat voornamelijk over het aantrekken van wetenschappers. Ik blijf aandacht vragen voor het dreigende verlies van wetenschappelijke data en het verder verbeteren van wetenschappelijke samenwerking in de Europese Unie.